Monday, May 30, 2016

Անեկդոտ Կոմիտասի մասին:


Նա Քյոթահիացի (Կուտիա) էր, թրքախոս հայ: Պատանի ժամանակ լսելով, որ Էջմիածնում մի լավ դպրոց է բացվել, ոտաբոբիկ և առանց գրպանում կոպեկ ունենալու, ճանապարհ է ընկել Քյոթահիայից և մուրալով-կուրալով Էջմիածին է հասել: Ով էր թողնում ոտաբոբիկ տղային ներկայանալ ևորգ կաթողիկոսին: Բայց նա մի կերպ սպրդում է ներս և մտնում է կաթողիկոսի սենյակը: Խոսում է թուրքերեն և ասում է. «Ես եկել եմ Ձեզ մոտ սովորելու»:

— Դու հայերեն չգիտե՞ս,– ասում է նրան կաթողիկոսը,– ես քեզ հետ ի՞նչ անեմ:
— Էրմենիջի բիլսե իդիմ, նի՞յե գելիր իդիմ (հայերեն եթե իմանայի, ինչի՞ պիտի գայի): ելմիշիմ քի օյրենեյիմ (եկել եմ, որ սովորեմ):

Այս հանկարծական և համարձակ պատասխանի վրա կաթողիկոսը զարմացած և ուրախացած հարցնում է.
— Սեն թուրքի-մուրքի բիլի՞րսին (դու որևէ եղանակ երգել գիտե՞ս):

Սողոմոն Սողոմոնյանը (այս էր նրա աշխարհական անունը) սկսում է երգել մի թուրքական եղանակ, նրա ձայնի գեղեցկության և հմայքի վրա այնպես է հիանում կաթողիկոսը, որ իսկույն հրամայում է. «Շուտ, շուտ վերցրեք այս երեխային և տարեք ճեմարանի աշակերտ գրեցեք»:
Հրաչյա Աճեմյան:

Friday, May 27, 2016

Հետքեր

Բոլորը թողնում են հետքեր
Մտքի ծալքերում,
Կրծքի տակ,
Կրծքի վրա
Ու պարանոցին,
Կրակաշունչ ու սառած բեմին,
Մտքերը ուղղորդող ամուր երկաթյա պարաններին:
Քանի՞սը եկան, գնացին, մաղվեցին, մնացին:
Քանի՞սը կգան, մթում կմնան,
Սառույց կհալեն, ժայռեր կքանդեն,
Բերդեր կսարքեն ու զոհասեղան…
Շատ հետքեր էլ կան,
Որ չենք իմանա` որտեղից եկան…

Ա. Կոլյան:

Քադաֆի


Այֆոններով զինված բորենիներ
Եվս մի անարխիա տապալվեց
Կերաք՞ (կ****ս իհարկե)
Մահ կամ հայրենիք
Իդեալիստները չեն մահանում

ՀԳ: Ապո, կներես որ ուշ եմ գրում, բայց մտածեցի մի քիչ շուխուրը անցի, որ լսես ասածս։ Համել դու հայերեն չէիր հասկանում այն ժամանակ, իսկ հիմա էլ ինչ լեզու՞, ինչ բան ...
Հիմա Չէի հետ մատե խմելիս կլինեք նարգիլե ծխելով
Մախնոն էլ մոտակայքում արաղ կքաշի:

Ա. Կոլյան:

Thursday, May 12, 2016

Ձոն Ֆեյսբուքի մասին


Ֆեյսբուքի տիրակալը

Մարդ կա ֆեյսբուքն է շալակած տանում,
Մարդ կա ելել է շալակը ֆեյսբուքի:
Դու որ սխալվել, սակայն չես ստել,
Ջնջել ես հաճախ, բայց նորից գրել,
Դու, որ սայթաքել ու post չես արել,
Անտեսվել, սակայն երբեք չես տխրել, Այլ մագլցել ես ստատուսից ստատուս,
Գրել ես անվերջ ու դիզել լայքեր`
Քո բյուր լայքերից առնելով թևեր…
Եղել ես Sign in, որ ֆեյսբուք տեսնես,
Որ անօրինակ online-ը տեսնես,
Բոլոր tool-երով դու նրան զգաս,
Լայքերով խնդաս, unfriend-ը սգաս,
Եղել ես իբրև նրա բլոգերիկ, Որ համացանցը զգաս քեզ մոտիկ,
Որ ֆռենդության չափերը տեսնես,
Ծպտված ֆեյքի խաբելը տեսնես,
Որ չվախենաս ու delate չանես
Հիմար ստատուսի դեմքը խարանես…
Ահա թե ինչու դու այսքա՜ն տարի
Դու՛, որ հարազատ ծնունդն ես ֆեյսի
Գրում ես անդուլ, առաջ ընթանում,
Գրում ես այնքա՜ն երկար, անտրտում Ասես ֆեյսբուքն ես շալակած տանում:
Մարդ կա ֆեյսբուքն է շալակած տանում
Մարդ կա ելել էլ շալակը ֆեյսբուքի:

Նա ով ելել է շալակը ֆեյսբուքի,
Ֆեյսբուքում երբեք անլայք չի մնում,
Գիտի, թե ում է և ինչու լայքում,
Ում ստատուսին է շահով լայք տալիս,
Ում փոստի վրա ստից ծիծաղում,
Ում հետ ժամերով քոմենթով կռվում,
Հարկ եղած դեպքում և տանուլ տալիս:
Վերից է նայում շատ քիչ լայքվածին,
Չի լայքում երբեք իրեն չլայքածին,
Իսկ հայտնիների, պաշտոնյաների աղջկան, որդուն
Սիրուհուն անգամ, կամ քարտուղարին
Ո՜նց է լայք անում, ո՜նց է քոմենթում ու շողոքորթում...
Որտեղ մի ստատուս սենսացիոն լինի,
Ներկա է նման` անպոչ գդալի,
Հեշտ զրպարտում է ու քոմենթ գրում,
Նույն հեշտությամբ էլ ջնջում ու գնում: Ամեն ինչից շատ, ամեն ինչից վեր,
Հարազատ էջից ու փոստից ավել,
Աշխարհում նա իր նկարն է սիրում:
Սու՛տ է: Նկարի լայքերն է սիրում:
Ամեն ինչից շատ, ամեն ինչից վեր,
Նա ֆեյսբուքի մեջ շփումն է սիրում:
Սու՛տ է: Նա շփման ավարն է սիրում:
Ամեն ինչից շատ, ամեն ինչից վեր
Սիրում է կյանքում նա իր Profile-ը, Profile-ն է սիրում Ու նրան տիրում:
Ցանկացած գնով գրում է մի բան,
Փորձում երևալ խելոք ճառասան,
Անվերջ բամբասում և կամ հայհոյում, Գրում է այսպես և տարեց տարի,
Ելնում է այսպես շալակը ֆեյսբուքի:
Մարդ կա ֆեյսբուքն է շալակած տանում,
Մարդ կա ելել էլ շալակը ֆեյսբուքի:

ՀԱՅԿ ԿՈՆՋՈՐՅԱՆ, Պատմաբան

12 Նոյեմբերի 2015

Tuesday, May 10, 2016

ինչ որ է. Գեղեցիկ “ՈՌ“

..."ՈՌ"ը հայերէնի ժողովրդական, հնամենի, գեղեցիկ բառերէն է... Ինչո՞ւ կը վախնանք զայն գործածելէ...
Որքա՜ն ասացուածքներ ունինք "ՈՌ"ով...
Հայկական լաւագոյն բառարաններէն Մալխասեանցի բառարանը այս բառին յատկացուցած է մօտ մէկ էջ...
"ՈՌ"ը աւելի բարեհունչ է քան,
յետոյք,
յետուստ,
սրբան,
երաստան,
նստուկ,
նստատեղի,
աղտահանք,
վայրարկու,
տուտուզ,
տուտուզիկ,
տունդի,
տունդուռուզ,
տուտլուտուզ,
բունծակ,
սեւաջրածակ,
տռծակ,
պզտակ,
գաւակ,
քամակ (մաշալլա՜հ) բառերէն...

...Արաբերէնի "ուարա" (ետեւ) բառին կրնայ յարմարիլ դիպուածով, պատահականութեամբ...
Ընդհանրապէս հայերէնի հնամենի, բնիկ բառերը շատ կարճ են...
Արաբերէնն ունի ﺭﺩﻑ (ridf), ﻣﺆﺧﺮﺓ f (muʾkhera), ﻛَﻔَﻞ (kafal), ﺩﺑﺮ (dabar), ﻋﺠﺰ ('ajaz), աւելի ժողովրդական ﻃﻴﺰ (tiz) բառերը...

...Արեւմտահայերուս համար "ոռ տալ"-ը կը պատկանի ոռտուներուն (կրաւորական նոյնասեռականներուն)...

...ՈՌնալ բայն ալ սերած է ՈՌ բառէն... Եթէ չեմ սխալիր ՈՌ բառի խնամիներ են պՈՌալ. պՈՌչտալ, գՈՌոչել, պՈՌոչել, պՈՌոտախօս, պՈՌոտ, պՈՌոք բառերն ու բայերը...

Ին՜չ ՈՐ է…

16 սեպտեմբեր, 2014
Զավէն Զաքարեան ։

Լատինատառ Հայե՜ր


Մինչ մենք՝ հայերս, յոյլ ու ծոյլ, հայերէնը կը գրենք լատինատառ՝ տեսէ՛ք, սիրելիներ, թէ ի՞նչ կ՛ըսէ Բրիտանացի աշխարհահռչակ լեզուագէտ եւ այբուբենագէտ Տէյվիտ Տիրինկըրը.
"Եթէ անգլիացիներս ալ Մեսրոպ Մաշտոց մը ունեցած ըլլայինք, պէտք պիտի չունենայինք մեր այբուբենը լատիններէն վերցնելու եւ մեր լեզուն չարչարելէ պիտի փրկուէինք...:"

David Diringer (1900–1975)
British linguist, palaeographer and writer.
Author of several well-known books about writing systems.

29 օգոստոս, 2014
Զավէն Զաքարեան:

Մեռնիլն ու մահանալը նոյն բանը չեն...

Մեռելապաշտ Հայերս ստեղծած ենք "մեռնիլ"-ի հարիւրաւոր հոմանիշներ եւ ըսելաձեւեր...

Մեռնիլն ու մահանալը նոյն բանը չեն...

Մահանալը դանդաղ մեռնիլն է...

Աշխարհականը կը մեռնի կամ կը մահանայ, հոգեւորականը կը վախճանի (ի դէպ, Հայաստանի մէջ կօշկակարն ալ կը վախճանի), ազատամարտիկը կամ զինուորը կը զոհուի, անասունը (երբեմն որոշ մարդիկ ալ) կը սատկի...

Ահաւասիկ հայերէնի հարստութիւնը (դեռ շարած եմ միայն այն բառերն ու ըսելաձեւերը, որոնք միտքս ինկան րոպէաբար... ապագային կը դիմեմ մեր բառարաններուն)

Մեռաւ,
մահացաւ,
մահկանացուն կնքեց,
ոչ եւս է,
հոգին փչեց,
շունչը փչեց,
հոգին տուաւ,
հոգին աւանդեց,
հանգաւ,
Արեւը հանգաւ,
Արեւը բաշխեց,
կեանքին մնաս բարով ըսաւ,
կեանքը ուրիշին տուաւ ("կեանքը  ձեզի"),
կեանքը բաշխեց,
կեանքի թելը կտրուեցաւ,
կեանքը խաւարեցաւ,
կեանքէն հանգչեցաւ,
մոխիր դարձաւ,
շիրիմը գրկեց,
գերեզման իջաւ,
շիջանեցաւ,
Աստղը մարեցաւ,
աչքը փակեց,
կեանքին վերջ տուաւ,
ինքնասպան եղաւ,
ի վերին Երուսաղէմ գնաց,
ձեռքէ գնաց (տոլմա եմետէն կիթթի...),
շան սատակ դարձաւ,
սպաննուեցաւ,
զգետնուեցաւ, զոհուեցաւ,  նահատակուեցաւ,
էշ նահատակ դարձաւ,
միւս աշխարհ գնաց,
անդի աշխարհ գնաց,
Հրեշտակներու հետ խօսեցաւ, անցաւորաց բարեւ տարաւ,  պատարագ ապսպրեց (որ Տէրտէրները անգործ չմնան),  Աստուծոյ քով գնաց,
ի Տէր հանգաւ,
տապաստ ինկաւ,
Տիրոջը մօտ գնաց (եթէ Աւետարանական է),
Գրողի ծոցը գնաց (Գրողը Տիր աստուածն է, որ կ՛արձանագրէր անդի աշխարհ գացողներու անունները, "Գրողը տանի"),
Դժոխք գնաց (եթէ Քաւարանի այլընտրանք չունի),
դիակը փռուեցաւ,
անհետ կորաւ,
ոտքերը տնկեց,
սեւ հողին բաժին դարձաւ,
ծուխը մարեցաւ,
որդերու կեր դարձաւ,
կարմիրը կապեց (ալ կանաչ լոյս չունի )...

21 Օգոստոս, 2014
Զաւէն Զաքարեան:

ԱԶԳԱՅԻՆ ՆՈԹԵՐ


Մեր կառավարությունը այս օրերս պատվիրակություն մը ղրկեց Եվրոպա՝ հայկական վեց վիլայեթները խնդրելու համար։ Գնացողները բոլորն ալ ռուսահայեր են և պիտի թյուրքահայերու համար երկիր խնդրեն։


Երեկ կնիկս ղրկեցի հացի «կնիժկան» փոխելու‚ չէին տվեր‚ ըսեր էին «գնա՛‚ թող մարդդ գա‚ «կնիժկան» մարդուդ անունովն է»։ Ու այսօր չորս ու կես ժամ հերթ եմ պահեր գրասենյակին դռանը‚ ետևս ունենալով կամարլեցի այրի մը ու առաջիս տասներկու տարեկան մանչ մը։


Արդ‚ այն կառավարությունը‚ որուն պաշտոնյաները մեկ ֆնտանոց հացի չեկ անգամ չեն վստահեր մեկի մը‚ որ «կնիժկային» տիրոջ կնիկն է‚ որ ըստ եկեղեցու «երկոքյան մարմին մի» են‚ կըսեմ. այդ կառավարությանը ինտո՞ր թույլ կուտա իրեն երթալ Եվրոպա և ուրիշի անունով վեց վիլայեթ խնդրել։ Պիտի ըսե՜ն՝ «թյուրքահայերը անոնց եղբայրներեն են»։


Ճշմարիտ է‚ այո՛‚ սակայն ինչքան ալ եղբայր ըլլան‚ ամուսիններու պես կապված չեն իրար։ Եղբայրներ մեծնալիս կկռվին իրար հետ‚ կծեծեն զիրար։ Կամ թե‚ եթե իրոք եղբայր են‚ ի՞նչ արգելք կա‚ որ երկու եղբայրներ իրարու ձեռք բռնած Եվրոպա երթան։ Եթե ռուսահայերը կառարկեն‚ թե տաճկահայ եղբայրները ներկայանալի արտաքին մը չունին‚ կամ լեզու չեն գիտեր‚ ավելի աղեկ‚ թող եվրոպացիք անոնց խեղճ վիճակը տեսնեն ու շատ կարելի է‚ վից վիլայեթի տեղը յոթը կուտան։


Չէ‚ խնդիրը սկզբունքն է։
Կամ պետք է ով որ «կնիժկա» տանի՝ փոխեն‚ կամ եթե չեն փոխեր‚ պետք չէ ուրիշի անունով Եվրոպա երթան ու վեց վիլայեթ խնդրեն։
Ես այսպես գիտեմ։
1919թ.


Լեռ Կամսար: 

Հրամայում եմ՝ կրակ


— Կրակի:
— Ո՞ր կողմ։
— Իյա՜։ Այ տղա, նշան բռնի Նախիջևանին ու կրակի։
— Նախիջևանը ո՞ր կողմն ա։
— Իյա՜։ Այ տղա, դու նշան բռնել չգիտե՞ս։
— Չէ։
— Իյա՜։ Ո՞վ գիտի, արա։ Հը՞։ Այ քեզ բան։ Ձեն հանեք, արա՜։ Արա, էս եքա թնդանոթը քաշ եք տվել ստեղ ու ոչ մեկը նշան բռնել չգիտի՞։ Կրակի, արա՜։ Աշկաչափով ֆռռցրա Նախիջևանի յան ու կրակի։
— Նախիջևանը ո՞ր կողմն ա։
— Այ ընդե, կրակի։
— Չէ, չէ, արա՜, ինչ ես ասում, Իրանն ա ընդե, Նախիջևանը էս յան ա մի քիչ։
— Ի՞նչ ես էշ-էշ դուրս տալիս, արա՜։ Ըտե Թուրքիան ա, արա՜, Թուրքիան։ Նախիջևանը ընդե ա…
— Տո դրանց սաղի մուսուլման մաման… Կրակի, կապ չունի ուր, կրակի, արա՜, կրակի… Ես եմ պատասխան տալիս…
Հրամայում եմ՝ կրակ։

Վահէ Ավետյան:
1990

Sunday, May 1, 2016

Քաքահամ եւ քաքահոտ բառեր...


Որքա՜ն հարուստ է հայերէնի"քաքոտ" բառապաշարը...

"ՔԱՔ" կ՛ըսենք ամէն աղտի ուկեղտի, կղկղանքի, ապաւառի, թափանի, արտորանքի, մինչ միա՛յն մարդու աղտն է քաքը...

Անշուշտ կա՛յ նաեւ ականջի 
քաքը, քիթի քաքը՝ չորցած խլինքը...

Ոչխարի եւ այծի, նապաստակի 
եւ ճագարի կեղտը ՍՊՏՈՒՐ է, 
ԳԼՏԻԿէ...

Ոչխարի սալացած քաքը ՏԱՐԹ է,

Արջառի թաց քաքը ԹՐԻՔ է,

Արջառի չոր քաքը ՔԱԿՈՐ է, ԳՇԿՈՒՐ է, ԱԹԱՐ է,

Արջառի դաշտի մէջ չորցած 
քաքը ԹԻԹԷՆ է, ԹԻԹՐԷՆ է,

Շան քաքը ՇԱՆԲԻՆ է, 

Կատուի քաքը ԿՃԻՐ է,

("Կատուին ասել են կճիրդ դեղ է՝խորունկ է թաղել")

Թռչունի քաքը ԾԻՐՏ է,

Ճճիի քաքը ԿՏԻՏ է,

Մարդու փոշիացած քաքը ՓԹԻՐ է,

Մարդու երկար ու հաստ, պինդ քաքը ԿՈԼՈԶ է,

(չշփոթել ԿՈԼՈՀԱՏ բառին հետ)

Մարդու կամ անասունի լոյծ (փորքշած, հեղուկ) քաքը ՑԵՌ է,

(ի դէպ տօնավաճառին ալ ՑԵՌ կ՛ըսենք, թերխաշ հաւկիթին ալ...)

Նորածինի քաքը ՄԵԿՈՆԻՈՆ է, 

Իշու եւ ջորիի, ուղտի եւ ձիու 
քաքը ՓՇԿՈՒԼ է,

Գոմէշի քաքը ԿՈՌՈՓ է...

Կա՛յ նաեւ Նժդեհի սիրած 
ՏԱԿԱՆՔը՝ հայու այլասերած 
քաք խաւը...

Մայրս ինծի համար կ՛ըսէր.

"Քաքի տակ կը մնա՛յ՝ խօսքի 
տակ չի՛ մնար"...

Ըստ հայկական սովորութեան՝
ՔԱՔԱՇԱԼԱԿ կը կոչուի այն երախան, որմէ ետք կը ծնի 
աղջիկ զաւակ (բախտի բերմամբ 
թէ պատահմամբ՝ ծնողքիս ՔԱՔԱՇԱԼԱԿ-ն էի: Եթէ ինձմէ 
ետք մանչ զաւակ ծնէր՝ կ՛ըլլայի ՈՍԿԷՇԱԼԱԿ)

Քաքագէտ՝

Զաւէն Զաքարեան

07.09.2014