Արդահան մտանք: Ազերիներով եւ քրդերով բնակեցված այդ գյուղաքաղաք հիշեցնող բնակավայրում երկար փնտրում էի հայկական մի բան: Չգտա: Անդարձ կորստի, ուշացածի զգացում ապրեցի, ամեն ինչ այնքան օտար էր, ասես այդտեղ չեն ապրել բարձր մշակույթ եւ քաղաքակրթություն ունեցող հայ մարդիկ, ասես միշտ այդպես հետամնաց եւ անկիրթ ցեղեր են եղել, որոնց սիրելի զբաղմունքները` անասնապահությունը եւ առեւտուրը, ընդհատվում են միայն մի վայնասունով, որն իրենք համարում են կրոնական արարողություն: Ես չգիտեմ` ինչ անել, ինչ ասել…
Կարսում հայերեն խոսող մարդկանց հանդիպեցինք: Թեեւ հայերեն հասկանում էին եւ հայի աչքեր ունեին, բայց մեզ մոտ ի սկզբանե անվստահություն կար նրանց հանդեպ: Իմ ընկերներին առաջարկում էի զգուշանալ` թուրքը թուրք է մնում: Երբ մենք երգեցինք մեր ազգային երգերը, նրանք սկսեցին արտասվել: Կասկածները ցրվեցին, որ նրանք կարող են թուրք լինել:
Առանց հայաբար հրաժեշտ տալու` գնացին: Թերեւս մենք միմյանց տվեցինք այն, ինչ կարող էինք:
Շարժվեցինք դեպի Անիի ավերակներ:
Ճանապարհին Դանիել Վարուժանի "հուշիկ-հուշիկ արթնացող ցորյանների ծովերն" էին ու անսահման ազատություն, որից դավի, ատելության եւ արյան հոտ էր գալիս:
Սարսափով էի մտածում, որ Անիից էլ կարող են անդարձ ջնջած լինել մեր հետքերը: Տեսա Անին, տեսա մեր գանձերը, փառք Աստծո, հնարավոր չէ մեզ ջնջել Անիից, թեեւ ամեն տեղ իրենց դրոշն են բարձրացրել, ինչ-որ թուրք ոճրագործների լուսանկարներ փակցրել (անգամ Անիի պարսպի վրա): Ամեն քայլափոխի թուրքական "Jandarma"-ն էր, որ թուրքաբար չէր հասկանում. սա մեր հայրենիքն է` մեր Արեւմտյան Հայաստանը, հիմա մենք մեր ավերակ դարձած եկեղեցիներում մոմ ենք վառում, աղոթում, մեր հողում երգում եւ պարում… Մենք էինք ու մեր գանձերը` գիտակցումով, որ ուր մեր գանձերն են, այնտեղ եւ մեր սրտերը կլինեն…
Կարսում գտնվող հյուրանոցի սպասարկողներից մեկն անվերջ թեյ եւ շաքար էր բերում: Նրա ժպիտ հիշեցնող ծամածռությունն ամենաշատն էր ազդում վրաս: Տպավորություն կար, թե լավ մարդ է:
Իմ ընկերներին առաջարկում էի զգուշանալ` թուրքը թուրք է մնում: Սուրճ խնդրեցի: Առաջարկեց ինքս պատրաստեմ:
Այդ ընթացքում ասացի, որ ատում եմ իր ժողովրդին: Հետաքրքրվեց` ինչո՞ւ:
Որովհետեւ քո նախնիներն իմ նախնիների հետ վարվել են այնպես, ինչպես չեն վարվում ոչ մարդը մարդու հանդեպ, ոչ մարդը` կենդանու, ոչ կենդանին կենդանու հանդեպ, ոչ կենդանին` մարդու…
Թերեւս ազդվեց, որ ասաց. "Իսկ դու գիտե՞ս` ինչ է նշանակում թուրք լինել:
Նշանակում է անգամ իմ երկրում անարժեք համարվել, նշանակում է օտարներին վաճառված տեղերում որպես բատրակ աշխատել…": Այնքան բան կա ավելացնելու` թուրք լինել` նշանակում է սրիկա լինել, եւ դա մեղմ է ասված, թուրքն արդեն հայհոյանք է, նշանակում է 1.5 միլիոն հայի տեղահան անել ու սպանել…
Նա ինձ ընդհատեց եւ առաջարկեց ցանկության դեպքում կրկին սուրճ պատրաստել: Ինչպես գիտենք` թուրքը թուրք է մնում: Ասացի` դու հոգով մարդասպան ես: Լուրջ չընդունեց` ասելով, թե վատատեսությունս պետք է հիմք ունենա: Ընդամենը մի օրինակ. հայ մեծանուն գրող Գրիգոր Զոհրապը ժամանակին մոտ էր Թալեաթի հետ:
Ժամանակին Զոհրապի մայրը Թալեաթի սիրած կերակուրներն է պատրաստել եւ հյուրասիրել նրան: Նույն Թալեաթն է ստորագրել Գրիգոր Զոհրապին եւ Թուրքիայի մեջլիսի մյուս հայ պատգամավորին` Վարդգես Սերենգյուլյանին ձերբակալելու հրամանը:
Զոհրապին քարերով են սպանել, իսկ նրա ձեռքի ժամացույցն ու մատանին Ուրֆայի շուկայում վաճառքի են հանել: Հիմա հասկանո՞ւմ ես, որ դու թուրք ես, եւ դա ինձ համար հայհոյանք է…
Ախուրյան գետի երկայնքով ձգվում են փշալարերը` "թուրք-հայկական" սահմանը:
Մենք մեր հողում էինք եւ փշալարերով բաժանված էինք մեր հող ու ջրից: Սա ես ինչպե՞ս հասկանամ, հիմա ես ի՞նչ ասեմ գլոբալիզացիայի եւ բաց սահմանների գնացող այս կույր, խուլ ու համր աշխարհին, ինչպե՞ս փորեմ-հանեմ բոլորի աչքերը, եւ տեղը մտցնեմ Թուրքիայի դրոշը կամ ինչ-որ թուրք ոճրագործների լուսանկարներ… Ինչպե՞ս փորեմ-հանեմ իմ աչքերը, սիրտը, կտրեմ իմ լեզուն, ինչո՞վ խցեմ իմ ականջները, որ գիտեմ, տեսնում, լսում եւ զգում եմ այս ամենը, ու չգիտեմ ինչ անել, ինչ ասել …
Մենք վերադարձանք` այնտեղ թողնելով մեր գանձերը` հայրենիքի մի մասը, մեր ծպտյալ հայրենակիցներին, մեր անհետացող հետքերը, մեր հողը, ջուրը, քարերը, սարերը, վանքերը, մեր սրտերը` գիտակցումով, որ ուր մեր գանձերն են, այնտեղ եւ մեր սրտերը կլինեն… Մենք մեր սրտերը թողեցինք հետամնաց եւ անկիրթ մի ցեղի մոտ, որոնց սիրելի զբաղմունքները` անասնապահությունը եւ առեւտուրը, ընդհատվում են միայն մի վայնասունով, որն իրենք համարում են կրոնական արարողություն: Լավ, ասենք, թե ես չեմ, դուք եք. ասե'ք` ինչպե՞ս փորեմ-հանեմ իմ աչքերը, սիրտը, կտրեմ իմ լեզուն, ինչո՞վ խցեմ իմ ականջները, ինչպե՞ս պատժեմ ինքս ինձ, որ գիտեմ, տեսնում, լսում եւ զգում եմ այս ամենը, ու չգիտեմ ինչ անել, ինչ ասել …
ՍԻՐԱՆ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆ
http://www.report.am/news/society/tesa-anin-siran-grigoryan.html
No comments:
Post a Comment